O gazdačkom i siromaškom naselju ispisan “spomenar” – šetnja kroz istoriju. Naselje postojalo još u 13 veku. Trag zapisan u papskim dokumentima i turskim tefterima, pišu „Novosti“.
Ravničarski razbaškareno, selo Silbaš u Bačkoj, čije se ime u arhivskim dokumentima pominje još daleke 1263. godine, osim što u njemu vekovima složno žive Srbi i Slovaci, može se pohvaliti i monografijom o bogatoj i zanimljivoj prošlosti. Vođeni sentencom našeg proslavljenog nobelovca Ive Andrića, “da je svaki čovek dužan svome zavičaju”, Budimir i Miroslav Popadić, otac i sin, rodom iz Silbaša, “ispričali” su zanimljivu istoriju svog sela, danas sa bezmalo tri hiljade duša.
U “Silbaškom spomenaru”, svojevrsnoj “šetnji” kroz istoriju jednog od najstarijih sela u nas, Popadići otkrivaju zanimljivu prošlost, legende o nastanku imena sela, pa do današnjih dana. “Putujući” u daleku prošlost, Popadići su došli do podatka da je imenovano naselje na mestu sadašnjeg, postojalo već u 13. veku, a silbaški plemić pominje se 1276. godine, kao zapadni sused graničnih poseda Horloi i Ker.
– U papskim poreskim listama iz 1333-1337. pominje se Silbaš, a turski tefteri, poreski popisi koje je vodilo Osmanlijsko carstvo, pominju ga u Bačkoj nahiji 1590. kao mesto koje ima 25 oporezovanih domova – priča Budimir Popadić prošlost svog Silbaša. – Na silbaškom groblju i danas postoji nadgrobni spomenik koji datira još iz 1690. godine.
Prelistavajući spomenar, saznaje se da se kroz minula vremena stanovništvo uvećavalo, selo širilo, a dolazak prvih Slovaka u Silbaš vezuje se za 1789. godinu. Prvi brak Slovaka – Silbašana Adama Tušjaka sa Katarinom Kadliček iz susednih Pivnica, sklopljen je 28. januara 1799. godine.
Da je Silbaš u prošlosti bio napredno mesto, svedoči i podatak da je u njemu još 1883. osnovana Prva Srpska zadruga za međusobno pomaganje i štednju.
– Jedna od karakteristika silbaškog atara bili su i zasadi hmelja, koji su rasli u visinu duž nekoliko metara kanapa, vezanih za žičanu mrežu – svedoče u monografiji Popadići. – Svuda okolo sela bilo je i vinograda, na koju god stranu i kojim god drumom da se krene…
“Silbaški spomenar” otkriva da najveći broj pravoslavnih porodica slavi Svetog Nikolu, zatim Đurđevdan i Svetog Jovana. Silbaš može da se pohvali da ima dve crkve i dve slave. Srpsku, pravoslavnu i slovačku, evangelističku. Iz porte pravoslavne se vidi evangelistička i obrnuto.
Za Kirbaj i Svetog Jovana tacne sa kolačima “šetaju” po komšiluku
Među složnim žiteljima Silbaša, i danas se, kažu autori monografije, zadržao lep običaj da drugi dan silbaške pravoslavne slave Svetog Jovana Zlatoustog i slovačkog Kirbaja, Božića, jednog i drugog, domaćice na tacne poslažu komade slavskih i kirbajskih đakonija, rezanaca s makom i česnica, pa ih iz poštovanja nose komšijama. Oduvek se slavilo i tugovalo zajedno. Živeli i žive ne jedni uz druge, već jedni sa drugima, u slozi, danima, godinama, decenijama, vekovima. Od malih nogu do staračkog štapa.
Silbašani su davali veliki značaj školovanju, a prema nekim podacima, osnovna škola je postojala već 1762. godine, međutim u popisu stanovništva 1756/1957. spominje se da u selu živi i učitelj, izvesni Moskalji. Najviše silbaških đaka upisanih u prvi razred bilo je školske 1940/1941. godine, 62 u jugoslovensko i 69 u odeljenje na čehoslovačkom nastavnom jeziku. Školske 2017/2018. godine, u prvi razred osmogodišnje škole “Braća Novakov” upisano je 18 učenika Silbašana, 17 na srpskom i jedna učenica na slovačkom jeziku.
Pogledaj: Pivnice: Nekad jedno od najrazvijenijih sela u SFRJ, a danas?
– Imao je Silbaš i Zanatsko udruženje, a kako i ne bi, kad su postojale ćurčije, licideri i voskari, birtaši i svirci, kovači, opančari, krojači, alvadžije, potkivači, berberi, opančari, mesari, kolari… a godine 1925. kada je osnovano, imalo je 138 članova – navode autori monografije. – Naravno, bio je i sladoledžija, a ovom poslasticom sladili su se i veliki i mali, i oni koji imaju novca, i oni koji ga nemaju. Oni koji nemaju novca, imali su u guvnu koju kokošku, pa su za jaje od tih kokošaka, dobijali sladoled – tri kašike za jedno jaje.
Vojevali su Silbašani na raznim ratištima boreći se za slobodu i na poziv otadžbine. I kao španski i solunski dobrovoljci, i kao partizani, a o tome svedoči i spomenik palim borcima u Prvom svetskom ratu…
I danas kad prođu silbaškim sokacima, stariji se bar na momenat vrate u prošlost, a pričama iz davnina mlađima bude maštu i radoznalost.
Zahvalnost za bogatu građu
Autori “Silbaškog spomenara”, vele da veliku zahvalnost za nastanak monografije duguju mr Petru Đurđevu, direktoru Istorijskog arhiva Novog Sada, Lidiji Balj iz Muzeja Vojvodine, Janu Krašlaku iz Silbaša i ostalima koji su pomogli u prikupljanju građe.
Čudotvorni bunar
Na istočnoj strani sela, na putu za Novi Sad, postoji kao vlasništvo Crkvene opštine – vodica, na kojoj je 1862. godine sagrađena kapela posvećena Prepodobnoj majci Paraskevi. Ukrašena je raznim ikonama, a na ulazu sa zapadne strane je trem, pod kojim je “čudotvorni bunar”. Veruje se da je voda isceliteljska.
Ulice u udžbenicima geografije
Kao karakteristično ravničarsko selo, sa ulicama koje se seku pod pravim uglom, plan Silbaša se našao u udžbeniku iz geografije za osmi razred 1996. godine. Na taj način su ga upoznala i deca iz cele Srbije. Pre toga, sedamdesetih godina prošlog veka, plan se našao u udžbeniku geografije za gimnazije.
