VIZIĆ: Manastir Đipša je smešten na južnim padinama zapadnog dela Fruške gore u blizini mesta Vizić.
Manastir Đipša proglašen je Spomenikom kulture od izuzetnog značaja Republike Srbije 1990. godine. Ovaj manastir pravi je božiji blagoslov kojem se treba potpuno prepustiti i uživati, vraćati se ponovo i ponovo.
Manastir Divša (narodno Đipša) po predanju jeste zadužbina despota Jovana Brankovića (1499-1502), a opis fruškogorskih manastira iz 1753. godine ovo predanje dodatno potvrđuje. Međutim, za sada još uvek nema bilo kakvog pisanog ili nekog drugog traga koji bi ovakvu situaciju mogao da potkrepi.
Pogledaj: Manastir Bođani i čudotvorna ikona Majke Božije Bođanske
Istorija manastira
O samom manastiru najstariji sačuvani pisani pomen jeste u rukopisnom četverojevanđelju koje je pisano krajem XV veka (možda početkom XVI) i koje je dugo čuvano u manastiru.
Manastir je poznat i Turcima koji ga navode u svom popisu iz 1566. godine, ali pod imenom manastir Svetog Nikole u selu Lipovici. Turci navode da manastir poseduje dva vinograda i jednu livadu od pet kola sena. Na osnovu toga određuju manastiru otkupnu sumu od 4000 akči što je veoma mala suma, pa je pretpostavka da su manastirske zgrade (izuzev crkve) bile od drveta.
Po svemu sudeći radilo se o siromašnom manastiru koji nije privlačio posebnu pažnju Turaka bar ne toliku da bi ga opteretili lažnim nametima. Iz ovih turskih popisa teško je odrediti kako je manastir tada izgledao, ali opat Bonini u svojim rukopisima iz 1702. godine nešto je određeniji.
On tvrdi da se „kaluđerski manastir Đipša nalazi u jednoj pošumljenoj, udaljenoj i nenaseljenoj dolini. Sada u njemu ima nekoliko kaluđera, koji ponovo grade manastir i crkvu“. Nadalje tvrdi da ima 100 jutara zemljišta, 2 jutra vinograda i 500 jutara šume. Dakle, očigledno je da se radilo o manastiru koji je bio dosta udaljen od naseljenih mesta i verovatno zato i dosta siromašan.
Sledeći važan pomen o manastiru potiče iz 1706. godine. To je privilegija „ot Josifa cesara rimskog“ (austrijski car Josif I) gde se manastir Divša navodi kao metoh manastira Kuveždina. To znači da je nekako od toga doba manastir Divša pao pod nadležnost Kuveždina. To nikako nije zadovoljilo njegove monahe tako da narednih godina oni pokušavaju da povrate samostalnost.
Tokom vremena to im je u dva navrata i uspelo, ali samo za kratko. Stalni pratilac manastira Divše bilo je njegovo siromaštvo, pa zato 1734. godine u njemu boravi bratstvo od samo četiri člana. Zbog toga manastir nema ni sve bogoslužbene knjige što uz mali broj monaha svakako utiče na njegovu smanjenu aktivnost.
Situacija se nešto poboljšala 1738. godine jer manastir dobija potrebne bogoslužbene knjige što je uticalo da se njegova aktivnost znatno povećava. Sledećih godina u manastiru se dešavaju dva veoma interesantna događaja. Najpre (1741.) u manastir je došao pustinjak Matej, jedan veoma snalažljiv i vredan monah, koji u veoma kratkom vremenu uspeva da iskrči okolnu šumu i da zasadi voćnjak od čak 2500 voćki.
Sledeći događaj je bio mnogo dramatičniji: 1744. godine pokušalo se da Divša (zajedno sa Kuveždinom) postane metoh Hilandara, no to se osujećuje. Te godine patrijarh Arsenije IV Jovanović Šakabenta je doneo tu odluku. Međutim, seljaci iz okoline manastira Divše su bili veoma odlučni u tome da se to spreči pa su u tome do kraja i uspeli. To im se tada učinilo malo pa su pokušali da manastir Divšu otrgnu od zavisnosti Kuveždina tražeći da Divša postane ponovo samostalna.
Ne zna se epilog tog sudara različitih želja, ali sudeći po Opisu fruškogorskih manastira iz 1753. godine, gde se navodi da Divša ima svog igumana, izgleda kao da su u tome uspeli i da je manastir dobio samostalnost. Ipak, ono što ovakav zaključak dovodi u sumnju jeste to da se u Opisu manastir Divša vodi pod naslovom „Filijal Divša“ – što bi trebalo da znači da je još uvek bio pod Kuveždinom.
S druge strane opet postoji pretpostavka da je manastir Divša bio samostalan, ali privremeno, za vreme dok se ne izvrši restauracija (u vreme vizitacije 1753. godine radila se obnova crkve spolja i iznutra). Takvo gledište podupire to što postoji bratski zaključak Divše iz 1775. godine da manastir i dalje bude „potčinen“ manastiru Kuveždinu. S tim u skladu odlučilo se da manastirski iguman živi u Kuveždinu, a ne u Divši.
Iz opisa (1753.) vidi se da je manastirska crkva već tada bila veoma stara i da je sazidana od kamena i cigle – kaže se da je crkva „drevnaja, kamenom i ciglom sozidata“. Te godine vršena je i velika restauracija crkve, a dovršavao se novi ikonostas. Bila je krstoobraznog oblika sa poligonalnim apsidama i dekorativnim kubetom. Zvonik sa kapelom nad pripratom je sazidan između 1762-66. godine. Uz crkvu je sazidan toranj kvadratnog preseka. Konak je sagrađen tokom XVIII veka na arkadama sa spratom.
Kasnije je dozidana i pretpriprata (istovremeno kad je dozidan i zvonik 1762-66.). Glavni ktitor bio je pustinjak Matej – monah koji je toliko zadužio ovaj manastir. Njegova je zasluga što su podignuti priprata, zvonik, kapela i dvospratna zgrada konaka na zapadnoj strani. Matej je u manastiru umro, a sahranjen je u crkvi 1765. godine. Iz tog vremena (1772) postoji gravira na kojoj je prikazan manastir Kuveždin (rad Zaharija Orfelina), a u gornjem levom uglu ucrtana je i Divša kao veoma skromna građevina sa zvonikom, osmougaonom kupolom i nekoliko velikih prozora. Sa tri strane manastir je okružen konacima, a sa četvrte zaštitnim zidom. Obratite pažnju na deo slike koji prikazuje severoistočnu stranu manastira gde se vidi grobljanska kapela i koliba (možda pećina?) u kojoj je verovatno živeo pustinjak (pustinožitelj) Matej.
Izgled manastirske crkve značajno je promenjen u obnovi 1822. godine (godina urezana na fresci sv. Nikole u niši iznad južnog ulaza u crkvu). Od tada crkva se sastoji iz dva dela i to prvobitne crkve i kasnije dozidane priprate i zvonika. Sama crkva je jednobrodna građevina sa oltarskom, dve pevničke (pravougaone) apside i kubetom koje se uzdiže iznad naosa. Crkva ima sedam visokih prozora, ali veoma uskih. Materijal je opeka sa ponegde upotrebljenim kamenom.
Ikonostas je izrezbaren 1751. godine, ali se ne zna ko je bio majstor. Interesantno je to da se ikonostas (iako u tom momentu nedovršen, budući da je rezbarenje završeno 1754.) veoma dopao komisiji koja je sačinjavala vizitaciju 1753. godine pa ona u zapisnik bez ikakve ograde navodi da da je ikonostas „novo preizrjadno piltorsko delo“.
Kako je oslikavanje bilo u toku, to se komisija nije mogla izjasniti i o radu slikara. Ikonostas je oslikao Teodor Stefanov Gologlavac (potpisan na ikoni sv. Nikole) koji je poznat i pod imenom Teodor Valjevac. O njemu samome ima malo podataka, ali je izvesno da je rad na ikonostasu u manastiru Divša njegov prvi krupniji rad. Ikonostas u Divši ima i jedan drugi značaj, on spada u možda prvi slikarski rad u srpskom slikarstvu koji je urađen u duhu ranog baroka – nove slikarske struje koja je dolazila iz Evrope.
Danas su ikone sa ikonostasa (njih ukupno 11 – sve praznične ikone) u Galeriji umetnosti u Sremskoj Mitrovici. Osim ovih sačuvano je u kapeli manastira Kuveždin ukupno 12 ikona na kojima su likovi apostola. Čini se da je manastir uglavnom bio u trošnom stanju tako da je između 1913. i 1922. godine bio čak i napušten (1905. godine pominje se kao filijala manastira Kuveždin).
Te godine (1922.) iguman Pantelejmon Lazić počinje sa opsežnim građevinskim radovima. Bio je veoma aktivan tako da je u njemu postojala u to vreme i škola za decu iz manastirskog prnjavora. Nekako u to doba – 1923. godine, po drugi put manastir Divša je dobio samostalnost. To se desilo zbog toga što je manastir Kuveždin pretvoren u ženski manastir, no to je trajalo sve do 1933. godine kada se ponovo vraća u zavisnost Kuveždinu.
U to vreme manastir poseduje 795 jutara poljoprivrednog zemljišta. Manastir je za vreme II svetskog rata spaljen i do danas su izvršene samo neke popravke. Zbog toga današnji posetilac može veoma malo toga videti od onoga što je manastir Divša bio nekada.
Crkva je u potpunosti obnovljena, ali trenutno nema ikonostasa niti je iznutra oslikana.
Pri izgrađivanju nove crkve iskorišćeno je nešto od materijala sa stare crkve tako da je na nekim mestima (portal ulaznih vrata, freska iznad ulaznih vrata, vrata priprate i na još nekoliko mesta na spoljnim zidovima crkve) taj materijal ugrađen i sasvim je jasno vidljiv.
Od 1980. godine manastir je naseljen (vaspostavljen kao ženski) i postepeno se obnavlja. Slava manastira Divša je Prenos moštiju Svetog oca Nikolaja – 22. (9.) maj.
