Mnogi se mističnog naroda Hazara sećaju iz romana “Hazarski rečnik”, proslavljenog pisca Milorada Pavića, ali je malo kome poznato je upravo taj narod živeo i umirao na našim prostorima. Ipak, jedino nalazište hazarskog nasleđa na ovim prostorima već pola veka zarasta u korov!
Nalazište Ciglana u Čelarevu otkriveno je 1966. godine, prilikom vađenja gline za potrebe čelarevske ciglane. Radi se o groblju sa više od 650 grobova, a s obzirom na to da su ostaci kulture ovog naroda u svetu veoma retki, nalazište je od prvorazrednog značaja. Srbija, međutim, ne da njegov turistički potencijal i istorijsko-arheološki značaj nije iskoristila, već je dozvolila da dragocena lokacija decenijama propada.
Zbog uništavanja Ciglane Srpsko arheološko društvo se oglasilo još 1997. godine, čime se donekle sprečilo dalje devastiranje. Ipak, trajno rešenje još nije postignuto.
Hazari su polunomadski narod turkog porekla. Do sredine sedmog veka, njihova država se prostirala na Kavkazu, zauzimajući prostore istočno i severno od Crnog mora. Hazarski kaganat je veoma ojačao tokom osmog veka, kada su Hazari prihvatili judaizam. Najpoznatije Hazarsko nalazište je Sarkel, njihova prestonica na obali Dona, u današnjoj Rusiji – kaže za „24 sata“ Ivan Bugarski sa Arheološkog instituta u Beogradu.
Sam broj od 650 istraženih grobova svedoči da je reč o najpotpunije istraženom, a možda i najvećem lokalitetu sa sahranama iz vremena ranog srednjeg veka kod nas, dodaje on.
Na ovom mestu opština Bačka Palanka godinama planira da izgradi najveći muzej Hazara na svetu. Ipak, koče ih birokratija i finansije.
Činjenica je da je Čelarevo široj javnosti malo poznato. Stručnjaci ovo objašnjavaju time što značaj nalazišta još nije valorizovan, pa se samim tim na njegovoj popularizaciji nije ni radilo.
– Etničko pripisivanje arheoloških nalaza treba uvek vršti uz oprez. Bili oni čelarevski jevreji Hazari ili ne, njihove sahrane predstavlju izuzetnu pojavu na ovom tlu. Naučni značaj nalazišta biće valorizovan tek nakon izrade konačne publikacije rezultata, time bi se dobilo i pouzdanije uporište za popularizaciju ovog nalazišta. Do tada ne čudi što šira javnost u našoj zemlji ne zna mnogo o Čelarevu – zaključuje Bugarski.
Najveći broj nalaza sa lokaliteta, među njima i čuvene opeke sa menorama simbolom jevrejske vere, čuvaju se u Muzeju grada Novog Sada.
Hazari su bili stepski ratnici: na konjima, naoružani kopljem, lukom i strelom, sabljom uobičajenim za stepu, a imali su i neku vrstu sekire. Sami su sebe u borbama štitili primitivnim kožnim oklopima. Utvrđenja u kojima su živeli su bila čvrsta i većinom izgrađena od kamena. Tvrđava u Sarkelu, izgrađena od cigala pokazuje Vizantijski uticaj, uz čiju pomoć su je i sagradili.
Prema poslednjim objavljenim podacima iz 2008. godine, u Ciglani je otkriveno više od 650 grobova, koji se razvrstavaju u tri grupe: kasnoavarska nekropola, čiji se pokojnici svrstavaju u severnomongolsku rasnu grupu, drugu grupu grobova čine ona sa nalazima rimskih opeka sa urezanim menorama i drugim jevrejskim simbolima, dok je treća grupa, najmalobrojnija, pripisana slovenskoj populaciji.
Foto: Turistička organizacija Bačka Palanka / autor: Jovana Mirković
