BAČKA PALANKA: U okviru programa obeležavanja Stogodišnjice od prisajedinjenja Vojvodine Kraljevini Srbiji (1918 – 2018.), juče (15.11.) je u Narodnoj biblioteci Veljko Petrović otvorana izložba „Palanački srez i prisajedinjenje Vojvodine Kraljevini Srbiji“, autora mastera istorije Nikole Milivojevića.
Izložba „Doprinos Palanačkog sreza prisajedinjenju Banata, Bačke i Baranje sa Kraljevinom Srbijom“ preko dvanaest panela tematskih celina prenosi priču vezanu za prisajedinjenje i ulogu Palanačkog sreza u njemu. Počinje sa panelima koji opisuju širi kontekst dešavanja na prostoru Austrougarske tokom 1918. godine, Palanački srez tokom Prvog svetskog rata, Ratne napore Kraljevine Srbije od 1914. do 1918. godine, napredovanje srpske vojske na prostor ondašnje Južne Ugarske, Srpske ratne dobrovoljce iz Palanačkog sreza, Veliku narodnu skupštinu u Novom Sadu 25. novembra 1918. godine, poslanike opština Stara Palanka, Despotovo, Tovariševo, Silbaš i Obrovac na Skupštini, čin ujedinjenja svih jugoslovenskih oblasti u Krsmanovićevoj palati u Beogradu 1. decembra 1918 i stanje u Kraljevini SHS i Srezu nakon Prvog svetskog rata.
Iako je autor izložbe MA Nikola Milivojević bio sprečen da prisustvuje otvaranju izložbe jer se nalazi na razmeni studenata na Univerzitetu Oto-Fridrih u Bambergu, u Nemačkoj, izdvojio je vreme da za čitaoce BAP-VESTI podeli svoje impresije o nastanku i samoj izložbi.
Možete li nam nešto više reći o građi i izradi same izložbe?
Prlikom izrade izložbe korišćena je građa pohranjena u privatnoj kolekciji sugrađana Dragana Stojakovića iz Gajdobre. Deo izloženih predmeta i građe prikupio sam tokom svojih ranijih istraživanja. Najveći deo građe preuzet je iz zbirke Zavičajnog odeljenja Narodne biblioteke Veljko Petrović, Arhiva Srpske crkvene pravoslavne opštine Bačke Palanke i Mesne zajednice Tovariševo. Razglednice i karte preuzete su iz relevantne literature. Inicijativa za izradu izložbe potekla je iz Opštine Bačke Palanke. Posebnu zahvalnost dugujem onima koji su mi pružili stručnu pomoć tokom izrade izložbe, profesoru doktoru Predragu Vajagiću, višem bibliotekaru i dipl. istoričaru Dragani Petrić i prof. srpskog jezika i književnosti Kseniji Suđić. Zahvaljujem se ovom prilikom Opštini Bačkoj Palanci i Filozofskom fakultetu u Novom Sadu na ukazanom poverenju i podršci.
Koji je bio vaš lični motiv da priredite ovu izložbu?
Uvek ponavljam istu rečenicu, da mi je drago što sam na usluzi zajednici u kojoj živim. Drago mi je da mogu svojim znanjem da doprinesem obeležavanju ovako značajnog jubileja preko izrade izložbe i članstvom u komisiji za podizanje spomenika kralju Petru I „Oslobodiocu“.
Ova izložba pored toga što je odgovorila na neka od postvaljenih pitanja vezanih za ulogu Sreza u prisajedinjenju toliko je i otvorila mnogo veći broj pitanja vezanih za ovu temu i ovaj period uopšte. Tematika Vojvodine u Prvom svetskom ratu i učešća njenih žitelja u procesu Prisajedinjenja nudi dosta prostora za istraživanja. Nadam se da će se u predstojećem periodu posvetiti više pažnje ovoj temi i da ćemo dobiti jasniju sliku o dešavanjima i osobama koje su dale svoj doprinos prisajedinjenju Banata, Bačke i Baranje Kraljevini Srbiji.
Krivo mi je što nisam bio u prilici lično da otvorim izložbu i sugrađanima i drugim posetiocima preko stručnog vođstva približim ovaj deo prošlosti Bačke Palanke.
Šta nam možete reći nakon 100 godina o događajima kojima je izložba posvećena? Koliki je doprinos dao tadašnji Palanački srez prisajedinjenju Banata, Bačke i Baranje sa Kraljevinom Srbijom?
Na Veliku narodnu skupštinu 25. novembra 1918. godine narod Sreza delegirao je sedamnaest uglednih osoba iz opština Stara Palanka, Silbaš, Obrovac, Despotovo (Sentivan) i Tovariševo. Poslanici su birani iz redova imućnijih zemljoposednika, sitnih industrijalaca i intelektualaca. Pored lokalnih Srba, među poslanicima bio je jedan Nemac i jedan Slovak. Opštinu Stara Palanka predstavljali su Jaša Bozotski, Ljubomir Marcikić, Borislav Uvalić, Jevrem Miškov i Stevan Vlajkov. Despotovo predstavljali su Toša Gajić i Branko Stefanović. Silbaš Jaša Tomić, Dušan Mokrić, Dragojlo Pajić i Andraš Benča. Obrovac je zastupao Mladen Đurešković, a Tovariševo Stanko Protić, Velja Milić, Franc Kilbertus, Daša Šijačić i Stavan Jovanov. Problem je što jako malo znamo o poslanicima. Mnogi od njih nemaju potomke, a osim šturih podataka zabeleženih u lokalnoj štampi i nekoj od retkih publikacija ne znamo gotovo ništa.
Kakav je bio doprinos srpskih ratnih dobrovoljaca sa ovih prostora prisajedinjenju Banata, Bačke i Baranje sa Kraljevinom Srbijom?
Doprinos prisajedinjenju dali su i srpski ratni dobrovoljci iz Palanačkog Sreza. Rizikovali su svoje živote na Istočnom i Balkanskom (srpskom) frontu i stajali u redove srpske vojske. Dobrovoljci do povratka kući su strahovali za sudbine svoji porodica. Pošto su bili državljani Austrougarske, vlasti su mogle da interniraju njihove porodice u logore. U Palanačkom srezu na sreću nije zabeležen ni jedan takav slučaj. Od više od stotinu dobrovoljaca iz Sreza najveći deo njih je na srpsku stranu prebegao na Istočnom frontu. Nažalost, deo njih koji su se borili u Dobrudži ili koji su se tokom ruskog građanskog rata borili na strani boljševika nije zabeležen.
Šta nam možete reći o životu na prostorima Palanačkog sreza nakon rata?
Srpska vojska ušla je u Palanku tokom druge polovine novembra 1918. godine. Smenu vlasti u Srezu nisu obeležili međunacionalni incidenti. Vlast je uspostavljena mirnim putem bez upotrebe sile. Do kraja 1918. godine u Srezu su boravili francuski vojnici. Najveći deo njih bili su crnci iz francuske kolonije Senegal.
U Srezu nakon rata obeležavani su novi državni praznici uz učešće srpskih ratnih dobrovoljaca, Srpske pravoslavne crkve, vojske, prosvetnih i kulturnih institucija. Veliku ulogu u obeležavanju državnih praznika imalo je Sokolsko društvo.
Sokoli nisu bili isključivo Srbi i Hrvati, već i druge narodnosti poput Jevreja, Slovaka, Nemaca i drugih. Dan Prisajedinjenja Banata, Bačke i Baranje nije bio uvršćen kao državni praznik. Obeležavali su se Vidovdan i rođendani kralja i prestolonaslednika. Najpre kralja Petra I i prestolonaslenika regenta Aleksandra Karađorđevića, a zatim Aleksandra I i prestolonaslednika Petra II Karađorđevića.
Sokolsko društvo organizovalo je i kurseve slovačkog jezika, prošlosti i kulture. Zbog prijateljskih odnosa sa Prvom Čehoslovačkom republikom, velikog broja žitelja Slovačke narodnosti u Srezu i učešća nekoliko naših sugrađana u Čehoslovačkoj legiji, Sokolsko društvo obeležavalo je i rođendan Tomaša Masarika.
Jedan od odlikovanih boraca Čehoslovačke legije bio je žitelj ondašnje opštine Stara Palanka Jozef Bučko. Sve navavedene proslave zabeležile su lokalne novine „Straža“ kasnije „Jugoslovenska straža“, „Die Wacht“, „Jugoslovenski list“ i dr. Među ovim vestima nalaze se i vesti o inicijativama za podizanje spomenika kralju Petru I Karađorđeviću u Palanci i Tovariševu iz 1928. godine.
Članovi Sokolskog društva organizovali su zabave i igranke u cilju prikupljanja novca za njihovo podizanje. Do ovih članaka sam slučajno došao tokom izrade naučnog rada i izložbe o prvim bačkopalanačkim štamparijama.
Da li ima neki događaj koji biste izdvojili prilikom rada na upriličenju ove izložbe?
Najveće iznenađenje prilikom izrade ove izložbe bilo je otkriće Jovana Ranisavljeva. Pronašao je fotografiju poslanika opštine Tovariševo na Velikoj narodnoj skupštini Srba, Bunjevaca i drugih Slovena 25. novembra 1918. godine. U tako nešto nisam mogao da poverujem sve dok nisam video fotografiju. Pored toga priložio je i jako retku plaketu koju sa ponosom možemo da izložimo tokom trajanja postavke izložbe u prostorijama Muzejske jedinice Bačke Palanke.
O autoru izložbe
MA Nikola Milivojević je rođen 01.11.1989. u Novom Sadu. Odrastao i završio osnovnu školu „Sveti Sava“ i gimnaziju „20 oktobar“ u Bačkoj Palanci. Master studije završio na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu. Trenutno na razmeni studenata na Univerzitetu Oto-Fridrih u Bambergu, Bavarskoj, Saveznoj Republici Nemačkoj. Napisao je nekoliko stručnih radova iz lokalne istorije Bačke Palanke. Autor izložbi: Palančani u Velikom ratu 1914-1918, Kolonizacija Bačke Palanke, Zavičajne osobe Bačke Palanke – Porodica Zavišić. Koautor je izložbi Dva veka pravoslavnog hrama u Bačkoj Palanci, Krištofek i Blezek i Prve bačkopalanačke štamparije. Koautor dokumentarnog filma „Sećanja“.
