BAČKA PALANKA: Povodom 20. oktobra, Dana opštine Bačka Palanka, objavljujemo istorijski tekst MA istorije Nikole Milivojevića, koji govori o događajima pre, za vreme i nakon oslobođenja Bačke Palanke iz ugla uloge koju je u oslobođenju ovih prostora imala Crvena armija.
Ruska emigracija između dva svetska rata
Ruska belogardejska emigracija, kao i u drugim mestima širom Kraljevine SHS/Jugoslavije, tokom međuratnog perioda ostavila je svoj trag na kulturni, ekonomski i politički razvitak triju Palanačkih opština. Ruski emigranti u Palanački srez doseljavali bi se s svojim mnogočlanim porodicama. Zaposlenje pronalazili su u prosveti, privatnom preduzetništvu i javnoj službi.
Na osnovu izveštaja Državne građanske škole u Bačkoj Palanci poznata su nam imena šestorice profesora belogardejskih emigranata. Najsvestraniji od njih bio je Aleksandar Popov. Tokom svog dugogodišnjeg rada u prosveti učenicima građanske škole predavao je knjigovodstvo, gimnastiku, fizičko, matematiku, istoriju, geografiju i zoologiju. Petar S. Haritomevič držao je nastavu iz crtanja i ručnog rada. Boris I. Strutinski predavao je matematiku, geografiju i fiziku. Boris N. Smirnov vodio je nastavu muškog računskog rada, dok za Jakova Vetrova i Jozefa Parnickog nemamo podataka koju su nastavu vodili. Pored Bačke Palanke ruski učitelji predavali su i u seoskim osnovnim školama palanačkog sreza. U Selenči učitelji su bili Mihajil Petrkovski i Ana Skripkina, a u Čibu, današnjem Čelarevu, nastavu nižih razreda vodio je Petar Petrovič Kondratov.
Među doseljenim emigrantima nalazio se značajan deo bivših pripadnika Carske vojske Rusije. Najistaknutiji od njih bio je Aleksandar Jakimonovič. Svoje vojno obrazovanje stekao je u Voronježkoj kadetskoj školi Sv. Mihajla i Pavlovskoj vojnoj školi. U čin general-majora uzdignut je 2. februara 1917. godine. Po izbijanju Oktobarske revolucije i ruskog građanskog rata priključuje se belogardejcima na tlu današnje Ukrajne i dobija čin general-lajtnanta. U Kraljevinu SHS emigrirao je tokom 1921. godine preko Krima. Preminuo je 2. decembra 1924. godine u opštini Stara Palanka. Sahranjen je na starom delu bačkopalanačkog groblja. Nosilac je ordena Svete Ane 2 i 3 stepena i Svetog Stanislava 2 stepena.
Nažalost danas zbog nedostatka izvora nemoguće je utvrditi koliko je tačno belogardejaca u ovom preiodu živelo u ondašnjem Palanačkom srezu. Po svemu sudeći veliki deo njih bio je zaposlen po državnim ustanovama Sreza. Deo njih bavio se zanatstvom i trgovinom. Iza njih ostali su malobrojni potomci koji i danas žive i rade u Bačkoj Palanci i njenoj okolini.
Dolazak Crvene Armije i formiranje Sremskog fronta
Prve vesti o približavanju Crvene Armije Palanci pronalazimo u Zapovesti Štabu IX KOU Vojvođanke brigade 19. oktobra. U njoj se navodi da: „ U Bačkoj Palanci se nalazilo 958 ruski puk, koji se svojim levim krilom nalazi istočno od mesta na obali Dunava, gde se nalazi protivtenkovska baterija, haubica i jedan teški mitraljez“.
Ova jedinica zajedno sa preostalim delom garnizona povukla se u pravcu Srema ujutru 20. oktobra. Dan posle oslobođenja zvanično je formiran Sremski front na čijoj prvoj liniji su se našle tri Palanačke opštine.
U međuvremenu narod je od dana oslobođenja svakodnevno organizovano odlazio u pravcu groblja kako bi svečano dočekao pripadnike Crvene Armije. Njena izvidnica jačine pet vojnika u Staru Palanku ulazi 25. ili 26. oktobra u iz pravca Gajdobre. Grupa je po svedočenju starijih Palančana dočekama s velikim ovacijama. U mesto su ušli na zaprežnim kolima uz pesmu i muziku.
Ubrzo potom za njima dolazi pešadijski puk sa komandom i jedna artiljerijska jedinica. Sa komandom ovih jedinica održavani su redovni kontakti, a komanda mesta Palanke vodila je brigu o smeštaju i potrebnim namirnicama. Vojnici Crvene armije bili su smešteni po kućama, školama i ustanovama koje nisu pripadale lokalnim Nemcima.
Artiljerijska jedinica od oktobra do decembra bila je ukopana duž današnjeg puta Bačka Palanka – Novi Sad; od groblja do Poloja. Do oslobođenja Iloka Palanka se svakodnevno nalazila na udaru nemačkih minobacača koji su nanosili štetu stacioniranoj vojsci i cililnom stanovništvu. Na nemačku paljbu redovno je uzvaćala artiljerijska baterija Crvene armije nanoseći ogromne gubitke neprijatelju sa sremske strane. Po rečima nekih svedoka pored haubica bile su stacionirane i Kaćuše.
Za potrebe zbrinjavanja ranjenika formirana je Vojna bolnica u kojima su pored pripadnika NOVJ, kasnije JA, lečeni i Crvenoarmejci. Po Simi Jovinu u ovoj bolnici ukupno je boravilo 183 ranjenika Crvene armije. Na osnovu izveštaja o radu Vojne bolnice Komande mesta u Staroj Palanci iz 1. januara 1945. godine saznajemo da je prva grupa od 60 težih ranjenija Crvene armije u bolnicu pristigla 23. novembra 1944. godine. Ostatak ranjenika odpadao je na lakše ranjenike, dok je deo njih prebacivan u veće bolničke centre poput Novog Sada. Pomeranjem fronta ka zapadu njihov broj se postepeno smanjivao, pa tako 19. aprila 1945. godine njihov broj je pao na pet ranjenika.
Vodeći se izjavama očevidaca dešavanja poslednje faze rata među poginulima bilo je i pripadnika Crvene armije. U pitanju je brojka od četiri do osam vojnika. Oni su uz vojne počasti sahranjivani u starom delu bačkopalanačkog groblja, a njihovim ispraćajima prisustvovalo je i lokalno staropalanačko stanovništvo. Nažalost njihova imena ostala su nepoznata. Zabeleženo je samo usmeno svedočanstvo o njihovim svečanim sahranama i postojanju njihovih spomenika u vidu mermernih obiliska sličnih onima koji su podizani pripadnicima JA. Njihova tela kasnije su redukcijom starog spomen groblja u njegovo današnje stanje eshumirana i prebačena u zajedničku grobnicu njihovih saboraca pripadnika Jugoslovenske Armije.
Zanimljivo je pomenuti da su u Bačkoj Palanci u kafani srpskog ratnog dobrovoljca Prvog svetskog rata Emila Kiseličkoj, na mestu nekadašnje prodavnice „Šole“ pripadnici Crvene armije održali proslavu Velike oktobarske revolucije. Proslavi su prisustvovali članovi Komande mesta, pripadnici NOP-a, kao i deo građanstva srpske narodnosti.
Jedinice Crvene armije odlaze iz Palanke nakon oslobođenja Iloka. Na njihovo mesto uskoro dolaze savezničke bugarske jedinice. I pored toga što je Sovjetsko prisustvo u Palanci bilo relativno kratko ono je iza sebe ostavilo brojne pozitivne uspomene i svedočanstva. Preostali živi učesnici ovih dešavanja s radošću prepričavaju svoje susrete i druženja s pripadnicima Crvene armije.
