Manastir Tumane je pravoslavni manastir Eparhije braničevske Srpske pravoslavne crkve. Nalazi u Golubačkoj dolini na samoj obali istoimenog potoka, 12 km udaljen od Golupca. Zahvaljujući verskom turizmu manastir je postao najposećeniji manastir na prostoru Srbije s početka 21. veka.
Predanje
Za ime manastira vezano je nekoliko predanja za Miloša Obilića, proslavljenog kosovskog junaka. Miloš je rođen u obližnjem selu Kobilje, a imao svoj dvorac u obližnjem selu Dvorište. Prilikom odlaska u lov nehotice je ranio isposnika Zosima Sinajita koji je prebivao u obližnjoj pećini. Kada ga je poneo vidaru na lečenje pustinjak mu reče „Tu mani“ tj. nema leka – pusti da tu umrem. Da okaje greh Miloš podiže zadužbinu – manastir u koji položi Zosimove mošti. Dok je zidao manastir stiže knežev poziv da dođe u boj. Tu mani, pa dođi na Kosovo. Od dvostrukog tu mani manastir dobija ime Tuman.
Istorija
Ne zna se tačno vreme izgradnje manastira. Prvi put se pojavljuje u popisu 1572/3. godine. Popis iz vremena sultana Murata III određuje lokaciju manastira kod sela Tuman. U manastiru su (1891) redovno održavani „naročiti parastosi“ Milošu Obiliću – kao zadužbinaru.
U drugoj polovini 16. veka nastalo je u ovom manastiru jedno književno delo – Tumanski apokrifni zbornik. U vreme Kočine krajine, manastir je paljen od strane Turaka.
Po podacima Maksima Radkovića, iz 1733. godine, crkva manastira Tumana Hram svetog Arhistratiga bila je stara, sazidana od kamena, sa svodom od kamena i pokrivena ciglom.
Obnovljen je 1797. godine a 1879. godine je manastir dosta oštećen u zemljotresu. Godine 1883. izvršena je sanacija, a 1910. godine srušena je crkva. Balkanski ratovi su odložili gradnju nove crkve, pa je sadašnja podignuta tek 1924. godine.
Manastirski posed je bio siromašan, i kao takav iznosio 1889. godine: 14 hektara oranice i 395 hektara šume.
Godine 1934. u Tuman je preseljeno rusko monaško bratstvo iz manastira Miljkova. Od 1966. godine Tuman je ženski opštežiteljski manastir.
Manastir je do 2014. bio ženski, da bi dolaskom mladog bratstva 2014. godine postao muški manastir.
Arhitektura crkve
Manastirska crkva posvećena je Svetom arhangela Gavrilu, zidana je u srpsko-vizantijskom stilu. U naosu crkve se nalazi kivot sa moštima Svetog Zosima Sinajita. Manastirski kompleks čine još i veliki konak, mali konak, isposnica iznad koje se nalazi kapela prepodobnog Zosima Sinajita.
Bratstvo
U manastiru je samo sahranjen dvostruki doktor nauka Radoje Arsović, potonji monah i svetac Jakov Arsović (1893-1946), čije su mošti otkrivene kao netruležne. Do smrti je bio sabrat manastira Žiče, koji su bombardovali saveznici pred kraj rata.
Sveti Tadej Vitovnički je bio duhovnik manastira jedno vreme. Dugo godina nastojateljica manastira je bila shi-igumanija Serafima Miloradović.
Na dalji razvoj manastirskog bratstva uticao je dolazak mladog bratstva 2014. godine, tako da je manastir koji je ranije bio ženski, postao muški, što je uticalo na nekoliko stvari, zbog kojih je ovaj manastir postao jedna od omiljenih destinacija poklonika. Od 2016. godine bratstvo manastira je radilo kako na uređenju manastira i njegove okoline tako i na promociji manastira, da bi 28. maja 2017. godine u manastiru Tumane bio organizovan jedan od najvećih sabora Srpske pravoslavne crkve. Gotovo da nije bilo organizatora pokloničkih putovanja iz Srbije koji tog dana nije doveo grupu u ovaj manastir.
Tog dana je organizovan prenos moštiju Svetog Zosima Tumanskog iz manastirske crkve do obnovljene isposnice koja se nalazi na petnaestak minuta pešačenja od manastira, zatim presvlačenje njegovih moštiju, kao i kanonizacija Jakova Tumanskog koji je bio sahranjen u porti manastira, a čija je ikona tog dana svečano uneta u manastir.
Pogledaj: Manastir Žiča – jedna od najznačajnijih srpskih svetinja
